فرجام تلخِ پناه‌جویان؛ کشتی که رویاهای عابده را با خودش یکجا غرق کرد

براساس اطلاعات جدیدی که شماری از بازماندن قربانیان رویداد کشتی غرق شده‌ی حامل پناهجویان افغانستان، ایران و پاکستان در جنوب سواحل ایتالیا با رسانه گوهرشاد شریک ساخته اند، تعدادی از اجساد آنقدر در وضعیت بدی قرار دارند که به سختی شناسایی می‌شوند. آن‌ها همچنان می‌گویند که ناخدای کشتی یک تبعه‌ی پاکستان بوده که عمدا افغان‌ها را در قسمت تحتانی کشتی جابجا کرده است تا در صورت وقوع رویدادی آن‌ها متحمل خسارت شوند. این کشتی روز 26 فبروری پس از برخورد به صخره در سواحل جنوب ایتالیا متلاشی و شمار زیادی از سرنشینان آن تاکنون مفقود است.

عابده جعفری؛ قربانی این سانحه

محمد انور رجایی، یکی از بازماندگان قربانیان این کشتی می‌گوید که دخترکاکایش، عابده را در این سانحه از دست داده است. عابده‌ به همراه برادر 16 ساله‌اش از جمله‌ی سرنیشنان افغان این کشتی بودند. برادر 16 ساله او هنگام ویران شدن کشتی توانست خود را نجات دهد و اکنون در وضعیت روحی وخیمی به سر می‌برد.

عابده، 28 سال قبل در روستای شیرداغ ولسوالی مالستان ولایت غزنی تولد شد. او هنگامی که هفت سالش بود به همراه خانواده‌اش به پاکستان مهاجر شد. تعلیمات ابتدایی را در پاکستان آموخت. برای ورود به دانشگاه و فراگیری تحصیلات عالی پس از 13 سال زندگی در پاکستان وارد افغانستان شد و زندگی را در کابل آغاز کرد.

عابده آمادگی کانکور را گرفت و توانست به رشته‌ی قابلگی دانشگاه رابعه بلخی کابل قبول شود و در آن‌جا به تحصیل پرداخت. عابده پس از پایان تحصیلات در یکی از بیمارستان‌های خصوصی کابل شروع به کار کرد و به مدت یک سال رضاکارانه به کارش ادامه داد.

رویای عابده کمک به مردمانی بود که در روستاهای افغانستان زندگی می‌کنند و به کم‌ترین خدمات پزشکی و پزشک‌های متخصص دسترسی ندارند. او در زمان تحصیل و پس از آن، چندین بار به روستای زادگاهش رفت و برای مردمان آن‌جا نیز خدمات پزشکی را ارائه کرد.

عابده تنها در بخش طبابت فعال نبود زیرا او در سال‌های اخیر در کنار طبابت به فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی پرداخت و با نهادهای بسیاری؛ داخلی و خارجی همکاری داشت. او در زمان انتخابات با شماری از تیم‌های انتخاباتی همکاری مستقیم داشت و پس از آن نیز شروع به همکاری با نهادهای فرهنگی کرد. او از طریق این نهادها ماه‌ها برای احقاق حقوق زنان و مهمتر فرهنگ سازی جامعه دادخواهی کرد.

عابده یک شخصیت اجتماعی، انسان پذیر و فعال بود که رفتار و حس همکاری او سبب شد تا دوستانی زیادی از اقوام مختلف افغانستان داشته باشد. دامنه‌ی دوستان او گسترده و فردی بود که همواره دوستانش برای حل مشکلات‌شان به او مراجعه می‌کردند. او نه تنها محبوب دوستان و اجتماع بود که در خانواده نیز سوگولی همه محسوب می‌شد. عابده فرزند یک خانواده‌ی پر جمعیت بود. او چهار برادر و شش خواهر داشت. در خانواده اگر کسی به مشکلی برمی خورد نخست از همه عابده بود که برای حل آن پیش قدم می‌شد.

رویای عابده کمک به همجنسان خودش و یاری رساندن به نسل پر تلاش بود. عابده از تبعیض متنفر بود و تلاش می کرد تا با همکاری با تمام اقوام نشان دهد که انسانیت برگ طلایی بهتر زیستن است. و همین خصوصیت و تلاش‌های او سبب شد تا در هر بخشی همکاران خوبی داشته باشد. او در هفته‌های آخر برای فوق لیسانس اقدام کرد اما بنابر مشکلاتی نتوانست تحصیل را ادامه دهد.

پس از تسلط حکومت سرپرست بر افغانستان، عابده دیگر نتوانست فعالیت‌های فرهنگی خود را ادامه دهد و هنگامی که تشخیص داد دیگر نمی‌تواند در این مرز و بوم؛ بر بام اهدافش پرواز کند، رخت مهاجرت را بر تن کرد و تلاش کرد تا از هر راه ممکن بتواند از کشور خارج شود. او در یک و نیم سال اخیر تمام راه های خروج از افغانستان را امتحان کرد. او ماه‌ها بر مرز ایران و ترکیه و ترکیه و اروپا مشقت مسیر را به جان خرید تا بتواند موفقانه از آب‌های قاچاق عبور کند و زندگی دوباره‌ای را آغاز کند.

آقای رجایی می‌گوید که دختر کاکایش عابده، سه بار برای رفتن به اروپا تلاش کرد. نخستین بار در تابستان امسال هنگامی که از مرز ایران خود را به ترکیه رساند و تلاش کرد تا از سواحل کشور ترکیه وارد اروپا شود، توسط پولیس ترکیه بازداشت و به افغانستان برگشت داده شد. عابده بار دیگر تلاش کرد و این بار پس از عبور از مرز ایران به ترکیه توانست دوباره خود را به ترکیه برساند و اما بازهم از سوی پولیس ترکیه بازداشت شد.

آقای رجایی می گوید که این بار اما پولیس ترکیه او را برگشت نداد و او مدتی در ترکیه باقی ماند و پس از چندین ماه برای سومین بار تلاش کرد تا از طریق آب‌های ترکیه خود را به اروپا برساند. اما کشتی حامل او در نزدیکی سواحل جنوب ایتالیا با صخره برخورد کرد و غرق شد. عابده در سومین تلاش اش برای عبور از مسیر مرگبار قاچاق؛ جان اش را از دست داد و جسد او توسط امواج به ساحل امن ایتالیا رسید. تمام رویاهای او اما با مرگی که هرگز برایش برنامه ریزی نکرده بود، پایان یافت.

قاچاق‌بر پاکستانی

سفارت افغانستان در ایتالیا، در جدیدترین اعلامیه خود گفته است که از میان سرنشینان این کشتی ۹۱ تن شان افغان بوده اند، که از این میان جسد ۴۸ تن از شهروندان افغانستان تثبیت هویت شده و تا کنون برای ۴۶ تن از آنان اسناد فوتی نیز صادر کرده است.

این سفارت احتمال می‌دهد که تعداد سرنشینان این کشتی ۱۸۰ تن از کشورهای افغانستان، پاکستان، ایران، فلسطین و سومالی بود. هرچند بازماندگان این سانحه تعداد سرنشینان این کشتی را بین ۲۰۰ تا۲۵۰ تن عنوان می‌کنند.

آقای رجایی در پاسخ به چگونگی وقوع این سانحه می‌گوید که ناخدای این کشتی یک تبعه‌ی پاکستان بوده است و او تمام افغان‌ها را به قسمت تحتانی کشتی جابجا کرده است. و به شمول چند زن افغان، تمام شهروندان پاکستانی را به قسمت بالایی کشتی سوار کردند. رجایی می‌گوید هنگامی که آن‌ها به صد متری ساحل جنوب ایتالیا رسیدند به دلیل گارد ساحلی مجبور می‌شوند دو- سه ساعتی کشتی را خاموش کنند. پس از آن حوالی ساعت یک شب مجددا کشتی را روشن می‌کنند و با سرعت زیاد به سمت ساحل ایتالیا حرکت می‌کنند.

رجایی می‌گوید به دلیل سرعت زیاد، قسمتی از زیر کشتی با صخره برخورد می‌کند و کشتی سوراخ می‌شود. آقای رجایی می‌گوید برادر عابده نخستین کسی است که متوجه می‌شود که آب به داخل کشتی نفوذ کرده است. او فورا به بقیه اطلاع می‌دهد اما قبل از آن‌که کاری از دست کسی برآید، کشتی متلاش می‌شود و شمار زیادی از افرادی که عمدتاً افغان بودند در بخش تحتانی کشتی، در آب غرق می‌شوند. او تاکید می‌کند که تمام این حوادث در ۴ دقیقه اتفاق افتاده و به دلیل عمق آب، غافگیری و ناآشنایی افراد با شنا، شمار زیادی غرق می‌شوند. رجایی می‌گوید که برادر عابده تکه چوبی پیدا کرده و خود را شنا کنان به ساحل می‌رساند.

آقای رجایی می‌گوید: «ناخدای کشتی از شماری از افغان‌ها با این بهانه که شما را در قسمت (وی آی پی) یا ویژه جابجا می‌کنیم، نه و نیم هزار یورو دریافت کرده است. اما هنگام جابجایی افراد؛ نه تنها افغان‌ها را به قسمت ویژه انتقال نداده است که آن‌ها در بدترین قسمت ممکن جابجا کرده است.»

این در حالی است که پلیس ایتالیا روز سه‌شنبه (۹حوت) اعلام کرد که یک مرد تبعه‌ ترکیه و دو مرد تبعه پاکستان را به اتهام قاچاق پناه‌جویان به ایتالیا بازداشت کرده است.

آلبرتو لیپولیس‌، از مقامات پولیس ایتالیا گفته که این سه نفر قایق چوبی حامل پناه‌جویان را به‌رغم شرایط بد جَوی در ترکیه به آب انداخته و به سمت ایتالیا رهسپار شدند. به گفته این مقام پولیس بازماندگان این فاجعه این سه نفر را به عنوان “مقصران اصلی فاجعه” معرفی کرده‌اند.

دشواری‌های شناسایی اجساد و انتقال آن به کشور مقصد

دولت ایتالیا برای پیدا کردن اجسادی که تاکنون مفقود هست تیم‌های ویژه‌ی جستجورا تعیین کرده است. در این عملیات جستجو؛ هلیکوپتر و کشتی‌های گشت نیز همکاری داشته اند.

آن‌گونه که آقای رجایی اطلاعات می‌دهد اجساد پیدا شده همه در تابوت‌های پلمپ شده‌ای قرار دارند که درب آن را به هیچ عنوان باز نمی‌کنند. او می‌گوید هنگامی که برای شناسایی جسد دختر کاکایش رفته به او اجازه نداده اند تا درب تابوت را باز کند. رجایی تاکید می‌کند که پولیس از تمام اجسادی که پیدا شده است عکس دارند و این عکس‌ها تنها برای بازماندگان و اقارب افرادی که جهت شناسایی مراجعه می‌کنند، نشان داده می‌شود.

نبود اجازه‌ی تماس تصویری و گرفتن عکس از عکس‌هایی که از قبل از قربانیان این سانحه گرفته شده است، سبب شده تا پروسه شناسایی افراد به شدت کند پیش رود.

آقای رجایی می‌گوید: «از جاهای مختلف اتریش، فرانسه، آلمان و دیگر جاها برای شناسایی اجساد می‌آیند. فقط عکس‌های اجساد است و شناسایی خیلی سخت است و خیلی سخت است که بتوانیم آنلاین به خانواده نشان بدهیم.» او تاکید می‌کند که شماری از اجساد هنوز فردی برای شناسایی آن مراجعه نکرده است.

به علاوه، ایتالیایی‌ها زیاد نمی‌توانند به زبان انگلیسی حرف بزنند که این خود مشکل دیگری در افهام و تفهیم ایجاد کرده است. او می‌گوید ترجمان‌ها  بسیار اندک است. و شماری از افرادی که مراجعه می‌کنند به زبان ایتالیایی آشنا نیستند. از سویی هم جایی برای اسکان مراجعه کننده گان نیست. به سختی می‌توان هتل و یا مکانی برای بودوباش پیدا کرد.

مشکل دیگری که آقای رجایی مطرح می‌کند انتقال اجساد به زادگاه قربانیان است. او می‌گوید سفارت افغانستان تاکنون گفته است که پس از تکمیل پروسه شناسایی اجساد، تمام آن‌هایی را که خانواده‌های شان موافق به انتقال به افغانستان هستند، جمعی به کشور انتقال خواهند داد. رجایی اما می‌گوید در صورتی که سفارت افغانستان در ایتالیا و سازمان ملل همکاری‌های لازم را نداشته باشند، انتقال جسد از کشور ایتالیا به افغانستان بسیار هزینه‌بر خواهد بود.

او می‌گوید شماری از سازمان‌ها از هم اکنون برای انتقال جسد به افغانستان تقاضای پنج هزار یورو کرده اند. مبلغی که تقریبا تمام بازماندگان از عهده‌ی تهیه‌ی آن عاجز هستند. او می‌گوید در صورت عدم همکاری سفارت افغانستان و سازمان ملل، عابده را در ایتالیا دفن خواهند کرد.

اهتزاز پرچم سفید در افغانستان زنگ مهاجرت را برای بسیاری از افغان‌ها به صدا در آورد. یک جابجایی مالامال از اجبار و ترسی که هر لحظه بیخ گوش شان خبر مرگ را فریاد می‌زد. مهاجرت و قاچاق؛ مسیری ناشناخته وسفری که پایانش یا مرگ است و یا ساحلی امن برای یک شروع دیگری از زیستن. ترس زیستن در افغانستان پس از سقوط، هزاران نفر؛ پیر و جوان، زن و مرد را در ناگزیزی‌ای قرار داد که مجبور شدند برای زنده ماندن عبوراز بدترین مسیرها؛ دریا و یا خشکه را به جان بخرند تا از جغرافیایی بنام افغانستان خارج شوند. کشتی غرق شده از سواحل جنوب کشور ایتالیا، حامل سرنشینان افغانستان، پاکستان و ایران مشتی از خروار زجرهای مهاجرت اجباری است. آن‌گونه که سازمان‌های جهانی پیشبینی کرده اند با توجه به شرایط کنونی افغانستان مسیر مهاجرت افغان‌ها تا مدت‌ها ادامه خواهد داشت و به این نزدیکی‌ها متوقف نخواهد شد.

گزارش: گوهرشاد